Adopcja, czyli przysposobienie, jest trwałą formą pieczy zastępczej. Dziecko przysposobione w świetle prawa jest dzieckiem osób, które je przysposobiły – zmianie ulega stan cywilny dziecka, przybiera ono to samo nazwisko co rodzice adoptujący, dziecku przysługują od osób je adoptujących alimenty, a także i ono może być zobowiązane do alimentowania przybranych rodziców; takie dzieci dziedziczą z mocy ustawy po osobach je adoptujących na równi z dziećmi naturalnymi.
Istnieją trzy rodzaje przysposobienia:
- Pełne
- Pełne nierozwiązywalne, zwane całkowitym
- Niepełne
Przysposobienie pełne
W jego wyniku powstaje pokrewieństwo między dzieckiem a osobami przysposabiającymi, a także między dzieckiem a rodziną przysposabiających. Następuje zerwanie więzi z rodziną naturalną i nawiązanie więzi z nową rodziną (zarówno z ”nowymi” rodzicami, jak i ich krewnymi – „nową” babcią, „nowym” wujkiem itp.).
Władza rodzicielska rodziców naturalnych wygasa.
Po takim przysposobieniu następuje wpis do aktu urodzenia dziecka – przysposabiających wpisuje się jako rodziców. Istnieje też możliwość wydania nowego aktu urodzenia, ale tylko wtedy, gdy tak postanowi sąd opiekuńczy. Dziecko otrzymuje nazwisko przysposabiającego.
Przysposobienie całkowite jest odmianą przysposobienia pełnego.
Charakteryzuje się tym, że jest nierozwiązywalne i obowiązuje tu zasada pełnej tajemnicy.
Następuje tylko wtedy, gdy rodzice naturalni dziecka zgodzili się przed sądem na przysposobienie ich dziecka, nie wskazując osoby, która ma je przysposobić (czyli nie wskazując „nowych” rodziców – „zgoda blankietowa”).
Wówczas zawsze sporządza się nowy akt urodzenia dziecka, z przysposabiającymi wpisanymi jako rodzice. Dziecko otrzymuje nazwisko „nowych” rodziców.
Przysposobienie niepełne
W jego wyniku powstaje stosunek pokrewieństwa między dzieckiem a przysposabiającymi. Zerwana więc zostaje więź między dzieckiem a naturalnymi rodzicami. Dziecko nie zostaje jednak włączone do nowej rodziny – tzn. nie staje się ani rodzeństwem naturalnych dzieci „nowych” rodziców, ani nie zyskuje „nowej” babci, wujka itp. Tzn. że pozostają wszystkie więzi pokrewieństwa z naturalną rodziną dziecka, poza pokrewieństwem z naturalnymi rodzicami.
Przy tym przysposobieniu również następuje wpis do aktu urodzenia dziecka i dziecko także otrzymuje nazwisko „nowych” rodziców. Przysposobienie niepełne może być zmienione na pełne na wniosek przysposabiającego. O tym, czy taka zmiana powinna nastąpić, decyduje sąd opiekuńczy.
Obowiązki alimentacyjne przysposobionego na rzecz swoich krewnych naturalnych powstają dopiero w ostatniej kolejności.
Procedura sądowa w zakresie przysposobienia
Przysposobienie następuje przez orzeczenie sądu opiekuńczego. Wyłącznie uprawnionym do jego wszczęcia jest przysposabiający. Wniosek o wszczęcie postępowania należy zgłosić w sądzie opiekuńczym właściwym dla osoby przysposabiającej lub mającej być przysposobioną. Po wpłynięciu wniosku o adopcję sąd wzywa na pierwszą sprawę wnioskodawców oraz rodzica lub opiekuna prawnego dziecka (interesy dziecka skierowanego do adopcji reprezentuje opiekun prawny lub kurator, ustanowiony przez sąd na wniosek ośrodka adopcyjnego bądź placówki, w której dziecko aktualnie przebywa).
Sąd podejmuje szereg czynności, takich jak: przeprowadzenie postępowania dowodowego z wywiadu środowiskowego w miejscu zamieszkania nowych rodziców, badań psychologicznych oraz złożonych niezbędnych dokumentów. W przypadku, gdy wnioskodawcy byli przygotowywani przez ośrodek adopcyjny, żąda się również opinii wystawionej przez specjalistów pracujących w tej instytucji.
Sąd określa sposób i okres osobistej styczności wnioskodawców z dzieckiem tak, by mogli się wzajemnie poznać. Sąd może wydać postanowienie o tymczasowym umieszczeniu dziecka w domu wnioskodawców (do czasu pełnego przysposobienia) lub wskazać – jako miejsce kontaktowania się – placówkę, w której przebywa dziecko. Po tym okresie odbywa się sprawa o przysposobienie, a po przeprowadzeniu rozprawy sąd wydaje postanowienie. Jest ono podstawą do sporządzenia nowego aktu urodzenia dziecka przez Urząd Stanu Cywilnego.