Małżeństwo według polskiego kodeksu rodzinnego i opiekuńczego może być unieważnione konstytutywnym wyrokiem sądu to znaczy, że skutek takiego wyroku przekształca istniejący stan prawny. Należy zaznaczyć, że dopóki wyrok nie stanie się prawomocny, to małżeństwo, które zostało zawarte wbrew zakazowi nadal istnieje i korzysta z pełnej ochrony prawnej.
Do przyczyn unieważnienia małżeństwa zalicza się m.in.:
- wiek (mniej niż 18 lat),
- ubezwłasnowolnienie całkowite,
- chorobę psychiczną,
- bigamię,
- pokrewieństwo w linii prostej oraz rodzeństwo,
- powinowactwo w linii prostej,
- przysposobienie,
- wady oświadczenia woli czyli brak świadomości, błąd co do tożsamości drugiej strony a także wpływ bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej na wyrażenie woli.
Należy wskazać, że prawo do wystąpienia z wnioskiem o unieważnienie małżeństwa mają nie tylko sami małżonkowie, ale również mogą to zrobić osoby, które mają w tym interes prawny. Należą do nich – rodzice, opiekunowie, a także prokurator(art.22 k.r.o),Rzecznik Praw Obywatelskich ( art.14 pkt 4 ustawy o RPO,) czy Rzecznik Praw Dziecka (art.10 ust.1 pkt 3 ustawy o RPD).
Sąd rozpatrując wniosek o unieważnienie małżeństwa skupia się tylko na formalnych przesłankach, związanych z tym, że małżeństwo nigdy nie zostało zawarte zgodnie z prawem. To znaczy, że sąd w przypadku unieważnienia małżeństwa nie bada spraw związanych z jakością pożycia stosunku małżeńskiego czy sam przebieg małżeństwa( zdrady małżonków sąd nie bierze w tym przypadku pod uwagę).
Po unieważnieniu małżeństwa małżonkowie powracają do poprzedniego stanu cywilnego, stosunek powinowactwa czyli więź prawna małżonkiem a krewnymi współmałżonka ustaje. Ponadto małżonka/małżonek wracają do poprzedniego nazwiska, ustaje również wspólność majątkowa, tracą również względem wszystkie roszczenia majątkowe.
Co ważne w wyroku unieważniającym małżeństwo, sąd rozstrzyga o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania, sąd może także dokonać podziału majątku wspólnego oraz rozstrzygnąć o obowiązku dostarczania byłemu współmałżonkowi środków utrzymania. Jeżeli natomiast małżonkowie mają wspólne dzieci to sąd również orzeka o władzy rodzicielskiej i alimentacji
Należy pamiętać, że mimo unieważnienia małżeństwa ze skutkiem wstecznym, dzieci zrodzone w czasie trwania małżeństwa nie tracą statusu dzieci pochodzących z tego związku. Nie ustaje też domniemanie pochodzenia dziecka z małżeństwa rozciągające się na 300 dni po ustaniu małżeństwa.
Na koniec należy wskazać, iż osoba małoletnia, która uzyskała pełnoletność w wyniku zawarcia małżeństwa nie traci jej po jego unieważnieniu.
